بازی های ویدئویی و مسئولیت اجتماعی - مجله تخصصی بازی بان

بازی های ویدئویی و مسئولیت اجتماعی

ما طراحان بازی، والدین بچه­‌ها هم محسوب می­‌شویم!

نویسنده: محمد مهدی شقایقی

بازی‌بان – شماره هفتم و هشتم/ آذر و دی ۹۷
@bazibaan

شاید از بنده بپرسید که چرا این دو عبارت را کنار هم آورده‌ام. در نگاه اول، بازی‌سازها برای خوشحال کردن گیمر‌ها و ایجاد لحظات لذت بخش و البته کسب درآمد، بازی می‌سازند. اما اگر کمی دقت کنید، ماجرا کمی پیچیده‌تر از این حرف هاست. بازی‌های ویدئویی، فقط بازی و سرگرمی نیستند.

آقای Roger Caillois، انسان شناس معروف، در کتابش با عنوان Man, Play and Games (انسان، بازی و سرگرمی)، بازی‌ها را در وهله اول “ابزاری برای انتقال فرهنگ” معرفی می‌کند.

به بیان دیگر، بازی‌ها رسانه‌اند و رسانه‌ها، منتقل کننده اطلاعات و پیام ها. این اطلاعات در هر صورت، روی ضمیر ناخودآگاه گیمر‌ها تاثیراتی می‌گذارند. از همین رو، این روزها برای آموزش کودکان در حوزه‌های مختلف، به طور فزاینده‌ای از بازی، خصوصا بازی‌های ویدئویی کمک گرفته می‌شود تا در پوشش بازی و سرگرمی، موضوعات مختلف به کودکان منتقل شود، چرا که به عقیده آقای Jeff Kaplan در زمینه رشد اجتماعی کودکان: “بسیاری از تعاملات میان فردی کودکان پیش دبستانی، در چارچوب بازی روی می‌دهند و …”،”بازی، بهترین وسیله برای رشد و شکوفایی احساسات کودک و بهترین راه برای پرورش هیجان‌ها و عواطف اوست. در حین بازی است که او چگونگی بروز عواطف، کنترل و ارضای مناسب آن را یاد می‌گیرد. هر چند کودک بین واقعیت و بازی فرق قائل است، ولی در عین حال، صداقت کودکانه را در بازی ظاهر می سازد. احساس‌ها، تشویش‌ها و اضطراب‌های کودک در ضمن بازی، حقیقی هستند.”

این بحث مهم برای کشور ما، بسیار حیاتی‌تر است چرا که به رده‌بندی سنی بازی‌های ویدئویی و خوراک رسانه‌ای کودکان و نوجوانان آنچنان که باید باشد، توجهی نمی‌شود؛ و کودکان و نوجوانان تقریبا به همه بازی‌های ویدئویی (تلفن همراه، کامپیوترهای شخصی و کنسول‌ها) بدون واسطه، دسترسی دارند؛ متأسفانه بیشتر والدین (نه همه آن‌ها) هم توجه چندانی به این موضوع نمی‌کنند.

پس بازی‌سازها باید هرچه بیشتر به مسئولیت اجتماعی خود عمل کنند و مواظب تاثیرات بازی‌هایشان روی گیمرها باشند. به لحاظ فنی، مکانیک بازی و گیم پلی، اگر خوب و سرگرم کننده باشند، پوسته و داستان بازی را می‌توان به هر شکلی درآورد؛ یعنی دست بازی‌ساز است که بازی‌اش به چه شکل و صورتی باشد.

آقای Raph Koster، طراح بازی برجسته و اندیشمند حوزه بازی‌ها، در کتابA Theory of Fun for Game Design )یک نظریه سرگرمی در طراحی بازی(، به موضوع مسئولیت اجتماعی بازی‌سازها، اینگونه پرداخته است:

“آیا بازی­ها ابرازهایی برای شر هستند یا خیر؟ آیا بازی­ها در بهترین حالت مسایلی پوچ و بیهوده هستند یا در بدترین حالت؟ پاسخ به این سوالات بسیار مهم است، البته نه فقط برای این که کسانی که در این حوزه کار می­کنند شب­ها خواب راحت­تری داشته باشند بلکه بیشتر برای دلگرم شدن کسانی که کار را تماشا می­کنند: یعنی خانواده، دوستان و فرهنگ­های ما.

اگر بازی­ها یک مشغولیت و  تفریح صِرف باشند و نگرانی­های پدربزرگم هم به جا باشد، من سعی کرده­ام با عملکرد مسئولانه و تلاش برای ساختن بازی­هایی که نشان­دهنده­ی حالات بشر باشند، حداقل باعث بروز آسیبی به چیزی نشوم.”

جناب کاستر پا را فراتر می گذارند و به مسئولیت اجتماعی بازی‌سازها، با دید رسالت اجتماعی نگاه می‌کنند:

“اگر من با این گمان که این رسانه؛ اسباب بازی هوشمندانه و قدرتمندی است، بخواهم با آن چیزی را ابداع کنم، کم­ترین چیز این است که مطمئن شوم در این فرایند آسیبی به کسی وارد نمی­شود. و از آن بهتر این است که این اسباب بازی هوشمندانه و قدرتمند را با جدیت خیلی خیلی بیشتری به کار بگیرم و با فرض اینکه ابزار قدرتمندی برای کمک به خیر یا شر است، سعی می­کنم آن را تبدیل به ابزاری برای خدمت به خیر کنم.

این «نظریه­ی احتمال پاسکال» است. اگر همه چیز فقط یک بازی باشد، من در تمام مدت یک دیوانه بودم، اما اگر این طور نباشد… . تنها دو روش مسئولانه برای کار با چنین ابزاری وجود دارد، یا همراه هم از آن فاصله بگیریم و بگذاریم کس دیگری که صلاحیت­اش را دارد آن را به کار بگیرد و یا خودمان دست به کار شویم و سعی کنیم صلاحیت لازم را به دست آوریم. پاسخ من این است که من خطر نمی­کنم و دست به کار می­شوم.”

بلِز پاسکال می‌گوید: «اگر خدا وجود نداشته باشد، اعتقادی هم به آن داشته باشیم اتفاقی نمی­افتد. اگر خدا وجود داشته باشد، بهتر است که به وجود آن اعتقاد داشته باشیم. بنابراین در هر دو حالت اعتقاد داشتن احتمال صحیح­تری است.»

این طراح بازی برجسته ادامه می‌دهد:

“کودکان من بازی­هایی می­کنند، حرف­هایی می­زنند و کارهایی می­کنند که مرا اذیت می­کند، همان­طور که من هم بازی­هایی می­سازم که پدربزرگم را اذیت می­کند. به هر حال برای درست شدن یک املت، تخم مرغ­ها باید شکسته شوند. برای رسیدن به قابلیت­های بالقوه این رسانه ناچار خواهیم بود از برخی مرزها عبور کنیم و ناگزیر کارهایی انجام دهیم که ممکن است دیگران را آزرده کند. نظر ما به طور قطع این است که بازی فقط یک تفریح صرف نیست. آثاری که ما تولید می­کنیم می­تواند به دیگران شوک وارد کند، آن­ها را اذیت کند یا موضوعاتی را مطرح کند که با عقاید باارزش در تعارض باشد. چیز عجیبی نیست، همه­ی رسانه­ها این کار را انجام می­دهند. وظیفه­ی من این است که تضمین کنم هیچ کس آسیبی نخواهد دید.”

واقعاً سخت است، اینکه بازی بسازید که به هیچ کس آسیبی نرساند و “مفید” باشد. پدر و مادرها همیشه دنبال اینگونه بازی‌ها هستند تا خیالشان راحت باشد و بتوانند مدتی فرزندان خود را در جهان بازی، بدون دغدغه و نگرانی، رها کنند.

راف کاستر، در فصل آخر کتابش، مسئولیت اجتماعی بازی‌سازها را چنین جمع بندی می‌کند:

“برای همه ما طراحان بازی، این به معنای کار بسیار دشوار تجدیدنظر در نقش­هایمان در زندگی است. یعنی که خودمان را به عنوان کسی که در مقابل دیگران مسئولیت دارد به حساب آوریم، در حالی که در گذشته خودمان را بی‌مسئولیت و آزاد می­دانستیم. یعنی نسبت به ابزارهایی که با آن­ها کار می­کنیم احترام خیلی بیشتری قائل شویم و احترام بیشتری به مخاطبان خود بگذاریم. مردم سزاوار چیزی بیشتر از یک معمای پرشی هستند. ما باید به عنوان طراح بازی باور داشته باشیم که می­توانیم این کار را انجام دهیم و همچنین باید اعتقاد داشته باشیم که این کار یک باید است. من به آنچه می­گویم اعتقاد دارم.

سرانجام، به این معناست که افراد دیگر (کسانی مثل پدربزرگ من) باید متوجه نقش باارزشی که ما در جامعه ایفا می­کنیم بشوند. ما احمق­هایی نیستیم که کارشان فقط انداختن تاس­های چند وجهی است. ما آموزگاران فرزندان شما نیز هستیم. ما در مقابل پسر بچه­های ۱۴ ساله بی تفاوت و غیرمسئول نیستیم (البته نه همه­ی­مان)، ما والدین بچه­ها هم محسوب می­شویم. اینطور نیست که فقط برای ایجاد هیجان و لذت همین­طور چیزهای خون­آلود و مستهجن را در صفحات تلویزیون سراسر جهان پخش کنیم.

بازی­ها سزاوار احترام­اند. ما به عنوان سازنده بازی­ها باید به آن­ها احترام بگذاریم و با پتانسیل­های آن­ها درست برخورد کنیم. و بقیه­ی جهانیان نیز باید به آنها احترام بگذارند و فضای لازم برای رسیدن بازی­ها با آن­چه باید بشوند را در اختیارشان بگذارند.”

البته این فقط قسمتی از نظریات افراد متفکر حوزه بازی‌های ویدئویی است. اینکه به غیر از ما، در سایر کشورها نیز تأکید بر ساخت بازی‌های مفید و بی ضرر و البته سرگرم کننده و جذاب است، نکته قابل تأملی است.