معرفی کتاب
زمان مطالعه: ۶ دقیقه
در باب یک کتاب و چگونگی تربیت رسانه‌ای نسل هزاره سوم
نویسنده: دکتر معصومه نصیری
بازی‌بان – شماره هفتم و هشتم/ آبان ۹۸
@bazibaan
سردبیر: یکی از کتاب‌هایی که در زمینه آموزش سواد رسانه‌ای با رویکرد کودکان به تازگی منتشر گردیده است، کتاب “آموزش سواد رسانه‌ای به کودکان” نوشته سرکار خانم دکتر معصومه نصیری است. ایشان قائم مقام انجمن سواد رسانه‌ای ایران نیز می‌باشند و در نوشتار زیر، در این خصوص اندکی توضیحاتی داده‌اند.
یک قرن پیش زمانی که مارشال مک لوهان از دهکده جهانی آن هم در عصر قدرت نگرش‌های فرهنگ‌گرایانه و پارادایم اثرات محدود، سخن می‌گفت و اساساً کل فناوری‌های رسانه‌ای از الفبا تا کامپیوتر را در امتداد انسان قلمداد می‌کرد، تصور روزی که زندگی بدون رسانه فاقد معنا باشد برای مردمان آن روز دور از ذهن بود.
او همان سال‌ها زمانی که از درک رسانه می‌نوشت، از سوادی سخن به میان آورد که امروزه و در هزاره سوم توسط یونسکو به‌عنوان یکی از شش سواد جدید دنیا از آن یادشده است. مک لوهان معتقد بود: “زمانی که دهکده جهانی فرا رسد باید انسان‌ها به سواد جدیدی به نام {سواد رسانه‌ای} دست یابند.” سواد رسانه‌ای و اطلاعاتی دیگر نه یک دانش و مهارت صرف، بلکه یک ضرورت برای شهروندان جامعه شبکه‌ای است؛ جامعه‌ای که به‌گونه‌ای فزاینده روابط خود را در شبکه‌های رسانه‌ای سامان می‌دهد؛ شبکه‌هایی که به‌تدریج جایگزین شبکه‌های اجتماعی ارتباطات رودررو می‌شوند، یا آن‌ها را تکمیل می‌کنند.
بر این اساس می‌تواند ادعا کرد سواد رسانه‌ای و اطلاعاتی، بنیادی‌ترین و اساسی‌ترین سطح توانمندی برای زیستن در عصر جدید است و به مخاطب این قابلیت را می‌دهد که در فراگرد انواع تولیدات رسانه‌ای اسیر نشده و ضمن دریافت هوشمندانه پیام‌ها و رمزگشایی آن‌ها، کنشگری فعال نیز باشد. در کتاب اصول آموزش سواد رسانه‌ای روی سخن با والدین، معلمان و کسانی است که رسالت تربیت فرزندان این مرز و بوم را بر عهده دارند. این کتاب چگونگی تقویت کنشگری فرزندان در مواجه با انواع رسانه و تولیداتش را بر اساس ماهیت هر یک از رسانه‌ها، تشریح خواهد کرد.
در این کتاب گفته شده است هر رسانه را باید براساس بافت و روح حاکم بر آن دید و تحلیل کرد. از روش‌های تقویت سواد رسانه‌ای و الگوهای ارتقای سواد رسانه‌ای در خانه و مدرسه سخن خواهیم گفت و بانک جامعی از سؤالاتی که لازم است با اتکا به آن‌ها تفکر انتقادی و درک مبتنی بر مهارت خوب دیدن و شنیدن در مواجه با اقسام رسانه در کودکان تقویت شود، را در اختیارتان خواهیم گذاشت.
این کتاب تصور و تعریف رایج که رسانه تنها کتاب، روزنامه، رادیو و تلویزیون است را تغییر داده و ضمن معرفی اقسام رسانه، به یاری کودکان به‌عنوان اثرپذیرترین گروه مخاطب از رسانه‌ها خواهد آمد. این کتاب به شما کمک خواهد کرد بدون ترس، از رسانه لذت ببرید و شما مدیریت این ابزار پرقدرت را در دستانتان بگیرید و نه رسانه مدیرت شما، خانواده و فرزندانتان را.
پرداختن به آموزش‌های سواد رسانه‌ای و اطلاعاتی از دوره کودکی و برای کودکان نشان‌دهنده شناخت عمیق از این حوزه است. در حقیقت، بحث شناخت رسانه، محتوای رسانه، فهم رسانه و غیره باید از همان آغاز کودکی شروع شود. در اینجا نقش خانواده تا قبل از ورود کودک به مدرسه اهمیت حیاتی دارد. خانواده‌ها باید قبل از آموزش کودکان خود، از آموزش کافی در این رابطه برخوردار باشند. مدرسه نقش اساسی بعدی را توامأن با خانواده به عهده خواهند داشت. به‌عبارت‌دیگر با ورود کودک به مدرسه نقش خانواده در این زمینه تعطیل و متوقف نمی‌شود. جامعه و نهادهای دولتی و رسانه‌ای نیز در این زمینه تأثیر فراوان دارند.
کتاب اصول آموزش سواد رسانه‌ای به کودکان چندین هدف را دنبال می‌کند:
۱: کتاب برای والدین و در حقیقت خانواده‌ها، معلمان و کلیه افرادی که عهده‌دار تربیت کودکان هستند، تولید شده است. بنابراین، اولین گام در این زمینه شناخت و آشنایی و آموزش کافی این افراد است.
۲: تقویت کنشگری کودکان در مواجهه با انواع رسانه‌ها و محتواهای رسانه‌ای است. این توانمندسازی باید نتیجه تقویت کنشگری در خانواده‌ها، معلمان و سایر مربیان باشد. بدون این تقویت، توانمندسازی کودکان در این زمینه با مشکل روبرو خواهد شد.
۳: در این کتاب تلاش شده است که هر رسانه بر اساس نوع، بافت و روح حاکم بر آن موردتوجه قرارگرفته و بررسی و تحلیل شود. این موضوع به معنای این است که شناخت رسانه‌ای خود آغازگر آموزش‌های سواد رسانه‌ای و اطلاعاتی است. بنابراین، فهم خودِ رسانه، در این رابطه اهمیت فراوان دارد.
۴: ارائه روش‌های تقویت سواد رسانه‌ای و اطلاعاتی و تبیین الگوهای ارتقای آن در خانه و مدرسه از اهداف مهم کتاب است. اتفاقاً این موضوع با همان دیدگاهی که قبلاً نیز مطرح گردید همسو است. ما در رابطه با سواد رسانه‌ای و اطلاعاتی باید روش‌ها و نمونه‌های مناسب و الگوهای مطلوب را به‌طور مشخص و روشن ارائه کنیم تا خانواده‌ها، معلمان و مربیان در این زمینه بتوانند به وظایف خود به‌خوبی عمل نمایند.
۵: از ویژگی‌های دیگر این کتاب، ارائه «بانک جامع سؤالات» مختلف در رابطه باسواد رسانه‌ای و اطلاعاتی است که تفکر انتقادی و فهم لازم را تقویت می‌کند و مهارت خوب دیدن و شنیدن را به کودکان آموزش می‌دهد. این مسئله بسیار حیاتی است. متأسفانه در کتاب‌هایی که در این زمینه به نگارش درمی‌آیند، معمولاً تلاش می‌شود که همراه با دیدگاه‌ها و تحلیل‌های علمی همراه باشند و از ارائه سؤال‌ها و الگوها که به‌نوعی شاید تصور شود از سطح علمی مناسب برخوردار نباشند، پرهیز شود. درحالی‌که در این زمینه، ما به‌شدت نیازمند کتاب‌هایی هستیم که به شکل جزئی‌تر، به زبان ساده و قابل‌فهم عامه، با ارائه روش‌های امکان‌پذیر آموزشی، تبیین الگوهای مطلوب، تعیین محتواهای مناسب، طرح سؤالات مهم و تلاش در ارائه پاسخ لازم به آن‌ها، به این مسئله می‌پردازند. بحث سواد رسانه‌ای و اطلاعاتی علیرغم اینکه نیازمند مطالعات عمیق علمی و دانشگاهی است به شدت به محتواهای ساده و عمومی جهت تبیین آن نیازمند است که قابل‌فهم عامه مردم باشد. متأسفانه در کشور این موضوع مغفول واقع‌شده است و این کتاب تلاشی است که می‌تواند به‌عنوان یک گام مهم در این زمینه تلقی گردد.
۶: کتاب در جهت معرفی انواع رسانه‌ها و اینکه رسانه‌ها تنها کتاب، روزنامه و رادیو و تلویزیون نیستند که نگاه غالب در جامعه است، موفق می‌باشد. اتفاقاً این مسئله از مواردی است که نگارنده را به این فکر انداخته است که شاید باید مفهوم‌سازی جدیدی در این رابطه خلق شود. متأسفانه در جامعه ما رسانه، به همان روزنامه و رادیو و تلویزیون تعبیر می‌شود و شامل اینترنت و فضای مجازی نیست، درحالی‌که امروز فضای مجازی و اینترنت از مهم‌ترین مصادیق رسانه‌ای است. شاید در آینده نیازمند این باشیم که در این زمینه تجدیدنظر کرده و به یک مفهوم جدیدی برسیم که بتواند منعکس‌کننده واقعی این بحث مهم باشد.
۷: کتاب به مفهوم «رسانه هراسی» که پیشتر به آن اشاره شده است نیز می‌پردازد و تلاش می‌کند که «رسانه هراسی» را به «رسانه گرایی» البته با هوشمندی و هوشیاری، تبدیل کند. این مسئله باید به شکل جدی موردتوجه قرار گیرد. متأسفانه مباحث مربوط به محتوای رسانه‌ای، به‌ویژه در فضای مجازی و فیلترینگ و محدودیت سازی، وضعیتی در این زمینه ایجاد کرده است که به‌جای لذت بردن از رسانه، نوعی از وحشت و هراس از رسانه در میان خانواده‌ها و برخی از افراد ایجاد شود. این وضعیت باید به شکل جدی تغییر یابد. در اینجا نیازمند نوعی از «بازنگری رسانه‌ای» هستیم که همراه با پیشرفت زمان، ضرورت همگام شدن آگاهانه با تغییرات و تحولات جهانی و گزینشگری مناسب و مطلوب باشد.
۸: بالاخره ازآنچه که از سواد رسانه‌ای و اطلاعاتی انتظار می‌رود این است که به‌جای اینکه رسانه مدیریت جامعه را عهده‌دار باشد باید افراد، خانواده‌ها و جامعه مدیریت رسانه را به عهده بگیرند. رسانه در شرایط کنونی بر روی اینکه به چه چیزی فکر کنیم دیگر تأکید نمی‌کند، بلکه در تلاش است که چگونه فکر می‌کنیم را عهده‌دار باشد و از مرحله پیام به مرحله محتوا و از این دو مرحله به مرحله گفتمان و گفتمان سازی برسد. بنابراین، مدیریت رسانه‌ای از موارد بسیار مهم در این زمینه است.
۹: رسانه‌ها درصدد تحول در جهان‌بینی و ایجاد جهان‌بینی جدید بر اساس گفتمان‌هایی که تولید می‌کنند، می‌باشند. این مسئله فراتر از تأثیرگذاری‌های روانشناسانه و غیره است که امروزه ما در رابطه با فضای مجازی مطرح می‌سازیم. بحث جهان‌بینی در این رابطه یک بحث حیاتی برای جوامع ارزش‌گرا مانند جامعه اسلامی ایران است.
۱۰: آموزش‌های مربوط به سواد رسانه‌ای و اطلاعاتی باید در جهت تقویت تربیت اجتماعی، تعمیق فرهنگ‌سازی و توسعه دین‌داری منجر شوند. به همین دلیل تأکید می‌شود که بحث‌های مربوط به این موضوع بیش از آنکه نیازمند ترجمه از کتاب‌های غربی است، نیازمند تولید محتواهای داخلی با شناخت اجتماعی و فرهنگی است. این حرکت به یک «نهضت تولید محتوای رسانه‌ای» نیازمند است که به شکل جدی باید بر اساس تحقیقات علمی و میدانی صورت گیرند.
دیدگاه کاربران